Endüstri Mühendisliği Yüksek Lisans Tezleri / Industrial Engineering Master Theses

Permanent URI for this collectionhttps://gcris3.etu.edu.tr/handle/20.500.11851/613

Browse

Now showing 1 - 20 of 96

Perakende Sektöründe Faaliyet Gösteren Bir Firma için Raf Yerleşim Düzeni Belirlenmesi
(2024) Akar, Ayşe Hümeyra; Tekin, Salih
Perakende sektöründe son dönemde yaşanan rekabetin ve pazar payının artması nedeniyle mağazaların verimli bir şekilde yönetilmesi ve bu sayede gelirlerin artırılması şirket rekabet gücü açısından önemli hale gelmiştir. Raf alanı tahsisi ve ürün teşhiri, geliri en üst düzeye çıkarmak, stok kontrolünü geliştirmek, müşteri memnuniyetini artırmak vb. amacıyla perakende ürünlerinin raflarda verimli bir şekilde düzenlenmesi önem taşımaktadır. Bu tez çalışması perakende sektöründe faaliyet gösteren bir gross market için ürünlerin yerleşim düzenini belirlemeyi kapsar. Bu sayede müşterinin memnuniyeti artırılırken aynı zamanda gelirin artırılması hedeflenmektedir. Araştırmada Türkiye'nin önde gelen perakendeci mağazalarından birinin gerçek verileri kullanılmıştır. Market sepet verilerinden ilgili ürün grupları tanımlanmış ve yakınlık matrisi oluşturulmuştur. Farklı yerleşim düzenlerinin karşılaştırılması için bir simülasyon modeli oluşturulmuştur. Simülasyon modeli, dürtüsel satın alma oranlarını ve konum etkilerini dikkate alacak şekilde tasarlanmıştır. Farklı yerleşim düzenleri geliştirmek için sezgisel yöntemler, özellikle hem tek hem de çok amaçlı modeller için yapıcı bir sezgisel yöntem ve tabu araması kullanılmıştır. Tez iki ana aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada, dürtüsel satın alma oranlarını dikkate alan simülasyon modelinin oluşturulmuş ve ikinci aşamada ise farklı mağaza düzenleri oluşturmak için, alan gereksinimleri, gelir ve departman yakınlıklarını dikkate alan Tabu Arama Algoritması geliştirilmiştir.
Elektrikli Araç Hızlı Şarj İstasyonlarında Öncelikli Servis için Derin Pekiştirmeli Öğrenme Tabanlı Kaynak Yönetim Modeli ve Uzun-kısa Süreli Bellek ile Ortalama Bekleme Süresi Tahmini
(TOBB ETÜ, 2023) Çolak, Aslınur; Fesci̇oğlu-ünver, Ni̇lgün
Günümüzde elektrikli araçlar içten yanmalı motorlu araçların yerini hızla almaktadır. Kıyaslandığında da elektrikli araçların küresel ısınmaya çok daha az etki etme potansiyeli vardır. Ancak bu olumlu etkisine karşın, elektrikli araçların hızlı şarj istasyonlarında 30 dakika olmak üzere uzun şarj dolum süresine ihtiyacı vardır. Hızlı şarj istasyonlarının sayı ve kapasitelerinin sınırlı olmasıyla birlikte uzun şarj süreleri, istasyonlarda araçların kuyruk uzunluğunu ve bekleme süresini artırmaktadır. Araçların belli bir bölümünün bekleme süresini azaltmak için öncelikli servis veren şarj istasyonları oluşturulabilir. Bunun yanında araç kullanıcıları istasyona varış yaptıklarında şarj olmak için bekleyecekleri ortalama süre hakkında öngörü sahibi olmak isteyebilir. Bu çalışmada iki amaç bulunmaktadır. İlk amaç Derin Q-Öğrenme tabanlı öncelikli servis veren bir şarj istasyonu yönetim modeli geliştirilmesi, ikincisi ise araç kullanıcılarına ortalama bekleme süresi bilgisinin Uzun-Kısa Süreli Bellek yöntemi kullanılarak tahmin edilmesi. Literatür incelendiğinde hızlı şarj hizmetini ele alan çeşitli çalışmalar vardır. Fiyatlandırma, talep dengeleme, istasyon konumlandırma ve kapasite belirleme, bekleme sürelerini azaltmak için şarja kabul edilen araç sayısının kısıtlanması gibi konularda çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmada elektrikli şarj istasyonuna gelen araçlar düşük ve yüksek öncelikli iki araç sınıfına ayrılmaktadır. Ekspres (öncelikli) şarj istasyonu yönetim modelinin amacı, bu araç sınıflarının ortalama bekleme sürelerinin oranının belirli bir seviyede tutmaktır. İstasyon, hedeflediği görece bekleme süresi oranını belirler ve ilan eder ve hedefini tutturmak için boşalan kaynaktan hizmet alacak öncelik sınıfını gerçek zamanda dinamik olarak değiştirir. Bu değişiklik için Derin Q-Öğrenme tabanlı kaynak kontrol mekanizması geliştirilmiştir ve performansı çeşitli şartlar altında test edilmiştir. Ayrıca geliştirilen yöntemin performansı literatürde bu alandaki Fescioglu-Unver ve diğ. (2021) ve Kakillioglu ve diğ. (2022) çalışmalarıyla kıyaslanmıştır. Sonuçlar incelendiğinde geliştirilen yöntemin hedeflenen bekleme oranını gerçekleştirdiği ve istasyona gelecek ani araç yüklenmeleri karşısında hızlı bir şekilde toparlanabildiği gözlenmiştir. Literatürde elektrikli araçlar ve şarj istasyonları alanında ise bekleme süresi tahmini yapan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmada, istasyondan gerçek zamanda veri toplanarak takip eden 5 dakika içinde gelecek araçlar için tahmini bekleme süresi ilan edilmektedir. Tahmin için Uzun-Kısa Süreli Bellek (LSTM) yöntemi kullanılmaktadır. Buna ek olarak, LSTM yönteminin tahmin kalitesi yapay sinir ağı yöntemi de çalışmada uygulanarak karşılaştırılmış ve daha iyi performans gösterdiği görülmüştür.
Rassal Kaynak Gereksinimli Paralel Proje Çizelgeleme ve İnsan Kaynagi Atama Problemi için Kaynak Maliyet Minimizasyonu Modeli Gelistirilmesi ve Analizi
(TOBB ETÜ, 2023) Tanır, Ekin; Ertoğral, Kadir
Etkili proje yönetimi, günümüzde neredeyse tüm şirketler için önemli bir konudur. Proje yönetiminin en önemli iki aşaması da proje çizelgeleme ve insan kaynağının bu çizelgeye göre atanmasıdır. Bu çalışma kapsamında, paralel proje çizelgeleme ve kaynak atama problemlerini içeren iki aşamalı bir stokastik optimizasyon problemi ele alınmıştır. İlk aşamada, gerektireceği iş gücü stokastik kabul edilen proje aktivitelerinin, proje planlama ufku boyunca çizelgelenmesi yapılırken ikinci aşamada ise bu aktivitelere insan kaynağı atamaları gerçekleştirilmektedir. Oluşturulan matematiksel model ile, iç kaynakların atamalarının yetersiz kaldığı durumlarda gereken yeteneklere bağlı olarak dışarıdan alınan kaynakların maliyetinin minimizasyonu hedeflenmektedir. Problem kapsamında, ilk senaryoda proje aktivitelerinin kısmi atanmasına, yani aktivitelerin birden fazla periyoda bölünmesine izin verilmezken incelenen ikinci senaryoda ise kısmi atamaya izin verilmektedir. Bu sebeple, proje aktivitelerinin belirli bir periyotta atanıp atanmadığını kontrol eden karar değişkeni, hem ikili hem de sürekli tipte karar değişkeni olarak kabul edilerek iki ayrı ek kaynak maliyet minimizasyon modeli geliştirilmiştir. Her iki senaryo için de proje aktivitelerinin gerektireceği iş miktarları rassal olarak kabul edilmekte ve bu parametrenin dağılımı hem düzgün hem de üçgen dağılım olarak kabul edilmektedir. MATLAB ile oluşturulan veri setleri, IBM CPLEX OPL CP Optimizer (Kısıt Programlama Motoru) kullanılarak oluşturulan matematiksel model ile test edilmiştir ve iki modelle ilgili farklı hassasiyet analizleri yapılarak çıkarımlar yapılmıştır.
Zaman Kısıtı Altında İki Aşamalı Gümrük Tercihli Araç Rotalama Problemi: Bir Vaka Çalışması
(TOBB ETÜ, 2023) Çora, Ece İrem; Tekin, Salih
Rotalama kararları, taşıma süreleri ve maliyetler işletmeler ve tedarik zincirleri için önemli kararlardır. Her firma için satış, firma güvenilirliği ve verilen teslim sürelerinin karşılanması açısından kritiktir. Taşıma maliyetleri ürünlerin satışı üzerinde büyük bir etkiye sahipken ürünlerin zamanında teslim alınması da alıcı için önemlidir. Bu şartlar altında, firmaların taahhüt ettikleri şartları gerçekleştirmeleri firma güvenilirliğini arttırırken tercih edilebilirliği yükseltecektir. Özellikle uluslararası taşımacılık söz konusu olduğunda, talep edilen ve gerçekleştirilen uzun süreli gümrük işlemlerini kapsamaktadır. Türkiye'den Avrupa'ya gerçekleştirilen taşımalarda, gümrük prosedürleri esnek hale getirilmiş olsa da gümrüklü ürünlerin yalnızca belirli noktalardan kabul edilerek taşınması ve gümrük noktalarında çeşitli dönemlerde meydana gelen yığılmalar bekleme sürelerinde değişkenliğe sebep olmaktadır. Taşıma süresi, maliyet ve rota bilgileri öngörülerek, araçların buna göre organize edilmesi hem maliyet hem de zaman açısından gönderici ve alıcının faydasına olacaktır. Özellikle ağırlığı yüksek hammadde ve yarı hammadde olarak gönderimi sağlanan ürünler alıcı fabrikada işleme sokulacağı için üretim bandına vaktinde ulaşması sağlanmalıdır. Bu çalışmada, tek depodan çıkarak homojen araçlarla taşınan yüklerin iki farklı gümrük noktasından biri üzerinden geçiş yaparak müşterilere tesliminin komple ya da parsiyel araçla sağlandığı zaman ve kapasite kısıtlı bir Araç Rotalama Modelini ele alınmıştır.Oluşturulan model taşımacılık firmasından alınan gerçek verilerle çözümlenmiş ve gerçekleşen durumlar üzerinden bir karşılaştırma yapılmıştır. Geliştirilen karma tam sayılı modelde araç sayısı ve teslim süreleri değiştirilerek farklı müşteri grupları ile senaryolar üzerinden test edilmiştir. Alınan sonuçlara göre model çalıştırıldığında kullanılan veri seti üzerinde maliyette % 70 iyileştirme sağlanmıştır. Modelin büyük veri setlerinde uygulanabilirliğini kontrol etmek amacıyla ayrıca R.Studio üzerinde simetrik(serinin belli bir değere göre eşit olması durumu) veri setleri oluşturularak model CPLEX ile tekrar çözülmüş ve sonuçlar değerlendirilmiştir.
Dogal Afet Ardindan Etkili Bir Planlama Yöntemi için Yol Temizleme ve Yardim Araçlarinin Eszamanli Rotalanmasi Problemi
(TOBB ETÜ, 2022) Kadan, Merve; Şahin Mahmutoğulları, Halenur
Doğal afetler, meydana gelecekleri zaman öngörülemeyen, fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran büyük çaplı doğa olaylarıdır. Afetler artlarında muhteviyatı değişebilen enkaz ismi verilen artıklar bırakmaktadır. Oluşan enkaz afet bölgesinde yolları kapatabilmekte ve ulaşıma engel olabilmektedir. Ancak, afet ardından afet bölgesine olabildiğince hızlı ulaşmak gerekmektedir. Böylelikle afetzedelere yardım ulaştırılarak hayat kaliteleri yükseltilebilecektir. Bu çalışmada afet ardından afet bölgesinde enkaz nedeniyle kapanan yolların açılması ve yardım malzemelerinin ihtiyaç duyulan düğümlere olabildiğince hızlı ulaştırılması süreçlerini senkronize bir şekilde ele alan bir problem ele alınmıştır. Problem kapsamında bir adet yol temizleme aracı ve birden fazla yardım malzemesi dağıtım aracı bulunduğu kabul edilmiştir. Problemin çözümüne yönelik karma tamsayılı doğrusal programlama modeli geliştirilmiştir. Geliştirilen model gerçekçi boyutlardaki problemler için kabul edilebilir sürede çözüm bulamadığından problemin çözümü için bir sezgisel algoritma geliştirilmiştir. Afet bölgesinde yer alan hastane ve okullar gibi ulaşılması önemli bölgeler kritik düğümler olarak kabul edilmiştir. Model kapsamında kritik bölgelere yardım malzemesi ulaştırılmasına yönelik en hızlı rotalar belirlenmekte, rotada enkaz nedeniyle kapalı bir yol var ise söz konusu yol enkazdan temizlenmektedir. Araçlar turlarına eş zamanlı olarak başlamakta ve görevlerini senkronize icra etmektedir. Yol temizleme aracı bir yolu enkazdan tamamen temizlemeden yardım malzemesi dağıtım araçları o yolu kullanamamaktadır. Yolun temizlenme zamanı yardım malzemelerinin ulaşma zamanını etkilemektedir. Geliştirilen karma tamsayılı doğrusal programlama modeli ve sezgisel algoritmanın farklı boyutlardaki veri setleri ile performanslarının test edilmesi bağlamında iki farklı veri seti ile çalışılmıştır. Buna ek olarak, tanımlanan problem kapsamında değişkenlik gösterebilecek olan enkaz nedeniyle yol kapanma oranı ve yardım malzemesi dağıtım aracı sayılarının geliştirilen çözümlere etkisinin anlaşılabilmesi maksadıyla farklı yol kapanma oranları ve değişken yardım malzemesi araç sayıları ile çözümler denenmiştir. Ayrıca, farklı iterasyon sayılarının sezgisel algoritmanın performansına etkisi de analiz edilmiştir. Bu çalışmanın literatüre temel katkısı yol temizleme ve yardım malzemesi dağıtım süreçlerini senkronize ele almasıdır. Bahse konu alanda literatürde sınırlı kaynak olması sebebiyle, geliştirilen modelin fayda sağlayabileceği değerlendirilmektedir.
Kablosuz Algilayici Aglarda Çoklu Omurga Üzerinden Tüme Gönderim Probleminin Hedef Programlama ile Optimizasyonu
(TOBB ETÜ, 2022) Gültekin, Büşra; Kayhan, Ayşegül Altın; Tavlı, Bülent
Bu çalışmada, Kablosuz Algılayıcı Ağ (KAA) literatüründe genelde teke gönderim bağlamında ele alınmış olan sıcak nokta probleminin grup haberleşmesindeki karşılığı araştırılmıştır. Çalışmanın ilk aşamasında, tüme gönderim yapan bir KAA uygulamasında çoklu omurgalar kullanılarak maksimum enerji tüketimi enküçüklenmiştir. Çoklu omurga tasarımıyla, ağdaki düğümlere yapılan rol atamasının ve kullanılan bağlantıların değişebilmesine izin verilmiştir. Bu amaçla Akış Tabanlı (İng. Flow Based-FB) ve Düğüm Tabanlı (İng. Node Based-NB) olarak adlandırılan iki farklı Karma Tamsayılı Programlama (İng. Mixed Integer Programming-MIP) modeli kurulmuştur. Performans karşılaştırması yapıldığında NB'nin daha ölçeklenebilir olduğuna karar verilmiş ve çalışmaya bu modelle devam edilmiştir. Ayrıca bir ağdaki kullanılabilecek omurga sayısı için teorik bir üst sınır elde edilmiştir. İkinci aşamada, ağdaki toplam enerji tüketimi ve maksimum enerji tüketimi metrikleri ayrı ayrı eniyilenerek ortak topoloji örneklerinde ağın aynı şekilde davranmadığı kanıtlanmıştır. Son olarak, maksimum enerji tüketimi ve uçtan uca gecikme metrikleri hem ayrı ayrı hem de birlikte eniyilenmiştir. Birbiriyle çelişen bu iki metrik arasındaki ödünleşim çok amaçlı bir eniyileme yöntemi olan Hedef Programlama (İng. Goal Programming-GP) ile analiz edilmiştir. Tüm matematiksel modeller PYTHON kodlama dili ve CPLEX ticari çözücüsü kullanılarak çözdürülmüş, alınan tüm testlerde optimal sonuçlara ulaşılmıştır.
Kombine Dogal Gaz Çevrim Santralleri için Entegre Üretim Planlama ve Gün Öncesi Elektrik Piyasasi Teklif Optimizasyonu
(TOBB ETÜ, 2022) Öztürk, Hafsa Nur; Ertoğral, Kadir
Elektrik icat edildiği tarihten itibaren yeryüzündeki en önemli buluşlardan biri olarak kabul edilmektedir. Zamanla elektrik üretim kaynakları çeşitlendirilse de dünyada içinde bulunduğumuz yüzyılda hala en önemli elektrik üretim kaynaklarından biri doğal gazdır. Ülkemizde de durum benzer şekilde evrilmiş ve elektrik üretim kaynaklarına bakıldığı zaman en büyük yüzdeye doğal gazın sahip olduğu görülmektedir. Doğal gaz elektrik santrallerinin kurulumları görece olarak ucuz ve hızlıdır. Aynı zamanda diğer elektrik santralleriyle kıyaslandığında termodinamik verimliliği daha yüksektir. Elektrik doğası gereği yüksek miktarlar için depolanabilen bir enerji türü değildir. Dolayısıyla, bütün elektrik santrallerinde olduğu gibi doğal gaz santrallerinde de üretimin doğru zamanda doğru miktarda yapılması üretici için önem kazanmaktadır. Bu çalışma kapsamında kombine doğal gaz çevrim santraline sahip bir üretici için üretim planlama modeli ve gün öncesi elektrik piyasasında teklif modeli oluşturulmuştur. Oluşturulan bu iki model literatürde daha önce rastlanmadığı şekilde entegre olarak çözülmüş ve üreticiye hem üretim çizelgesi hem de gün öncesi elektrik piyasasında piyasa takas fiyatı (PTF) belirsizliği altında teklif kararlarıyla ilgili sonuçlar sunmaktadır. Gün öncesi elektrik piyasası, piyasa yapısı gereği gerçek zamanlı eşleşmelerden bir gün önce teklifleri toplamaktadır. Çalışmada PTF ile ilgili belirsizliği göz önüne almak için senaryo bazlı bir teklif oluşturma modeli önerilmektedir. PTF belirsizliğini gidermek için sunulan senaryo bazlı modelde bir tahmin modeli sonucu elde edilen beklenen değer ve hataya göre senaryolar üretilmiştir. Üretim modelinde üretim maliyetleri, santralin farklı üretim seviyelerine geçme maliyeti ve bakım onarım ve işçilik maiyetlerini en azlamak amaçlanmaktadır. Modelde bir önceki günden santralin çalışma durumları, sekonder frekans kontrol (SFK) yükümlülükleri, üretim kapasiteleri ve santralin çalışmaya başlayacağı kalkış durumları göz önüne alınmıştır. Teklif modelinde ise gelirlerin en çoklanması amaçlanırken, teklif sayıları, tekliflerin verilme durumları, PTF'ler ve teklif fiyatları göz önünde bulundurulmaktadır. Nümerik analiz kısmında belirli bir tarih için model çalıştırılarak senaryo bazlı entegre çözümler elde edilmiş ve bu çözümlerin sadece beklenen değerle bulunacak çözümlere göre önemli bir üstünlüğü gösterilmiştir.
Heterojen Filolu Elektrikli Araçlarla Zaman Pencereli, Senkronize İs İçeren Evde Saglik Bakim Hizmeti Rotalama ve Çizelgeleme Probleminin Optimizasyonu
(TOBB ETÜ, 2022) Cebeci, Eşref; Yücel, Eda; Koç, Çağrı
Bu çalışmada, elektrikli araçlarla heterojen filolu, hızlı şarj teknolojili, senkronize iş içeren ve zaman pencerelerine sahip evde sağlık bakım hizmeti rotalama ve çizelgeleme problemi ele alınmıştır. Problem, evde sağlık bakım hemşirelerinin, dağınık bir alanda bulunan hastalara bir dizi hizmet sunması için günlük rotalar ve çizelgeler oluşturmayı amaçlamaktadır. Her hemşire, bir elektrikli araca atanır ve kendisine atanmış işleri çalışma saatleri içerisinde gerçekleştirmeye çalışır. Batarya kapasitesi ve enerji tüketimi açısından üç farklı araç türü mevcuttur. Problemde enerji tüketimi maliyeti, sabit hemşire maliyeti ve gün içerisinde tamamlanamayan işlerden kaynaklı toplam maliyetlerin en aza indirilmesi amaçlanmaktadır. Problem için bir karma tamsayılı programlama modeli geliştirilmiştir. Ek olarak, açgözlü rastgele uyarlamalı arama prosedürü (GRASP) sezgisel yöntemini içeren bir uyarlamalı değişken komşuluk arama (AVNS) algoritması geliştirilmiştir. Önerilen sezgisel algoritma problemin karmaşık yapısını ele almak için geliştirilmiş bir dizi verimli prosedür içerir. Önerilen sezgisel algoritmanın performansını değerlendirmek için algortimanın çözümünden elde edilen sonuçlar matematiksel modelin çözümünden elde edilen sonuçlar ile karşılaştırılmıştır. Ayrıca problemi ve parametreleri incelemek için detaylı deneysel çalışmalar yapılmıştır.
Eskiyen Bir Sistem için Durum Bazli Bakim Politikalari
(TOBB ETÜ, 2022) Harput, Nazlıcan; Tekin, Salih; Hanalioğlu, Tahir
Gelisen teknoloji, AR-GE çalismalari ve ülkemizde savunma sanayiine verilen büyük destek sayesinde savunma sanayii sektörü daha da ileri gitmekte olup, her geçen gün yerli ve milli yeni ürünler gelistirilmektedir. Yeni ürünlerin tasarlanmasi ve üretilmesi kadar müsteriye teslim edilen ürünlerin minimum maliyetle desteklenebilmesi de çok önemlidir. Bu çalisma kapsaminda sahada aktif olarak kullanilan karmasik yapidaki bir askeri sistemde bulunan ve Markov eskiyen kritik bir malzeme için inceleme zamanini en iyileyen rassal karar modeli kurularak optimal bakim politikasi bulunmaktadir. Kullanici tarafindan periyodik olarak ?? zamanda bir incelenen sistemin durumuna göre daha önce belirlenen dört bakim onarim politikasindan en uygun olani uygulanmaktadir. Böylelikle sistem ariza durumuna geçmeden önce müdahale edilerek ileride karsilasilacak büyük maliyetlerin de önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Ayni zamanda bu bakim onarim yaklasimiyla sistemin hazir olabilirligi de arttirilarak müsteri memnuniyeti saglanacaktir. Söz konusu dört farkli bakim onarim politikalari için tüm aksiyonlar altinda yenileme teorisinin yardimiyla optimal inceleme periyodunu bulan bakim modelleri kurulmustur. Daha sonra bu modellerdeki bazi parametrelerin degerleri degistirilerek bakim politikalari üzerindeki etkileri incelenmistir.
Müsteri Tiplerine Göre Mevcut Ürün Fiyatlama Stratejilerinin Gelistirilmesi ve Kar Maksimizasyonuna Etkilerinin İncelenmesi - Bir Banka Örnegi
(TOBB ETÜ, 2022) Köse, Seda; Hanalioğlu, Tahir
Isletmelerin hedefleri dogrultusunda kullandigi pazarlama araçlarinin finansman kaynagi ve kar getirisi saglayan en önemli bilesenlerinden biri fiyattir. Dogru yer ve zamanda, uygun strateji ile fiyatlama yapmak, isletmelerin baslica hedefi olan varliklarinin devamliligini saglama konusunda önemli bir husustur. Fiyatlandirma üretim ve hizmet giderleri, satis hacmi, rakiplerin fiyatlari, pazar kosullari vb. unsurlara bagli olarak degismektedir. Dolayisiyla fiyatlandirma isleminin uygun yöntem ve stratejiler ile kurularak degisen ve dönüsen dünya dinamiklerine uygun çalismalar ile desteklenmesi gerekmektedir. Bu tez çalismasinin amaci, müsteri bazli fiyatlama adi verilen fiyatlandirma yönteminin incelenerek ürün ve fiyat çekiciliginin devamliliginin saglanmasi ve toplam kari maksimize edecek bir fiyat stratejisinin gelistirilmesidir. Bu kapsamda, anonim bir bankanin, vadeli mevduat ürünü ele alinarak fiyatlamayi etkileyen sirket içi ve disi, pazara bagli, etkenler incelenmistir. Bu etkenlere müsterilerin tüketim davranislari, ürün ve fiyat sahiplikleri, varlik bilgileri, tahmini gelir hesaplamalari, müsterilerin ürünü satin alma egilimleri, müsteriyle iletisim saglanabilecek pazarlama kanallari, rakip fiyatlari ve pazar kosullari örnek verilebilmektedir. Literatürde incelenen ilkeler dogrultusunda isletme, banka, yapisi ve ürünün tabiatina uygun yöntemler ile müsteri tiplerine karar verilmistir. Ürüne halihazirda sahip olan mevcut müsterilerin ve potansiyel alicilarin ürüne olan talebini etkileyecek durumlar gözetilerek hazirlanan bir modelleme ile talep tahmini çalisilmistir. Ürüne olan talebi etkileyecek bu unsurlara baslica, müsterilerin fiyata karsi hassasiyeti, ürünü satin alma karari ile iliskin diger hareketleri ve ürünün maliyetini olusturan etkenler örnek verilebilmektedir. Bu çalismada bahsi geçen, tahmin edilmesi amaçlanan talep, müsterilerin vadeli mevduat ürününü temdit edip etmeyecegi, yani vade sonunda ürün süresini uzatma islemini gerçeklestirme isleminin hesaplanmasi, yönündedir. Hedeflenen talep ile gerçeklesen talep arasindaki varyansin en aza indirgenmesi amaçlanmistir. Müsteri ve pazar hareketlerinin dinamik oldugu bu çalisma ortami için en uygun çözümün Gradyan Artirma algoritmasi olduguna karar verilmistir. Pyhton programi kullanilarak hesaplanan talep tahmini sonrasi kararlastirilan mevcut müsteri grubu için fiyatlandirma süreci tasarlanmistir. Ardindan uygun fiyatlama yöntemleri ile belirlenen müsteriye özel fiyat, bankanin çesitli iletisim kanallari ile müsteriye sunulmus ve müsterilerin fiyata tepkisi ve satin alma dönüs oranlari incelenmistir. Hazirlanan yeni fiyat ile geçmis fiyatin diger ürünler ile penetrasyonu ve ürün özelinde kar/ maliyet analizi sonucu bu çalismanin kar ve geliri artirdigi gözlenmistir. Karlilik, elde edilen kar marji ve ürünün bankaya kazandirdigi pazar payi ile de ayrica incelenmistir.
Kompozit Malzeme Üretiminde Kullanilan Paralel Firinlarin Çizelgelenmesi için Bir Optimizasyon Modeli ve Sezgisel Çözüm Yaklasimi Gelistirilmesi
(TOBB ETÜ, 2022) Şentürk, Göksu; Ertoğral, Kadir
Bu çalisma kapsaminda havacilik ve uzay sanayine yönelik çalisan ve kompozit parçalar üreten gerçek bir üretim departmaninda karsilasilan bir çizelgeleme problemi ele alinmaktadir. Kompozit parçalarin üretim sürecindeki iki ana adim, kompozit parçalarin kaliplara montesi ve ardindan parçalarin kaliplar içerisinde otoklav adi verilen basinçli paralel firinlarda isil islem görmesidir. Parçalar, isi seviyesi, basinç ve süre açisindan farkli islem gereksinimlerine sahiptirler. Yalnizca bu özelliklere göre uyumlu parçalar bir arada ayni partiye girebilir. Çizelgeleme problemi, sürecin ikinci adimi ile ilgilidir ve parçalarin birlikte gruplandirilip partilerin olusturulmasini ve ardindan otoklav adli firinlara giren partilerin firinlarda çizelgelenmesini içerir. Problemin otoklavlarin alan ve termocouple kapasiteleri, süreçte kullanilan kalip sayisi, parçalarin teslim tarihi, en erken ve en geç isleme alinabilecekleri zaman, ardisiklik durumu gibi pek çok kisitlari vardir. Otoklavlar yüksek düzeyde elektrik tükettigi için problemin amaci kullanilan parti sayisini en azlayarak enerji tüketiminin en aza indirilmesidir. Problem literatürde uyumsuz is aileleri ile parti çizelgeleme olarak geçmektedir. Tez kapsaminda problemin matematiksel modeli gelistirilmis ve farkli senaryolar altinda ön çözümler elde edilmistir. Problem NP-zor kategoride oldugundan yüksek boyutlu problemler için makul sürede çözüm elde edilememektedir. Bu sebeple problem için K-ortalama algoritmasi ile isleri partilere bölen, sonra partileri firinlara çizelgeleyip ilk olurlu çözümü elde eden ve degisken komsu arama (DKA) algoritmasi ile elde edilen çizelgeleri iyilestiren bir sezgisel algoritma gelistirilmistir. Problem farkli senaryolarda denenerek olusturulan matematiksel modelin parametre hassasiyet analizi ve gelistirilen sezgiselin performansi test edilmistir. Yapilan testler sonucu sezgisel algoritmanin ortalamada optimalden %5,12732 saptigi gözlemlenmistir.
İkmal Frekanslı, Depo ve Taşıma Maliyetinde Ölçek Ekonomisi İçeren Bir Tedarik Zinciri Tasarım Modeli ve Çözüm Yaklaşımı
(TOBB ETÜ, 2021) Akyol, Aycan Başbozkurt; Ertoğral, Kadir
Bu çalışmada, bir tedarikçi, çok sayıda depo ve çok sayıda perakendeciden oluşan üç katmanlı bir tedarik zinciri tasarım modeli ele alınmaktadır. Problemde, açılacak depoların sayısına ve kapasitesine, hangi perakendecinin hangi depoya atanacağına ve her depo ve perakendeci için ikmal sıklıklarına karar verilmektedir. Model, bu kararlar verilirken depoların açma ve işletme maliyetlerini, depolardaki ve perakendecilerdeki envanter maliyetlerini ve hem tedarikçiden depolara hem de depolardan perakendecilere taşıma maliyetlerini içeren toplam sistem maliyetleri en azlanmasını amaçlamaktadır. Tüm kademeler arasında hesaplanan taşıma maliyetlerinde miktar indirimi ve depo maliyetlerinde skala ekonomisi olduğu göz önüne alınmaktadır. Optimale yakın bir çözüme ulaşmak için, depolardaki gelen ve giden partiler arasında çapraz sevkiyatı kolaylaştırmak için depolarda ve perakendecilerde 2 üssü katları ikmal frekansı politikasına sahip periyodik envanter kontrol politikası kullanılmaktadır. Önerilen modelin ayırt edici özelliği, stratejik depo açma kararının ve taktiksel kararlar olan depo-perakendeci atama ve ikmal frekansı belirleme kararlarıyla bütünleşik olarak alınmasıdır. Bu kararlar alınırken depolardaki çapraz sevkiyatın envanter ve nakliye maliyetleri üzerindeki etkileri açıkça modellenmekte, taşıma maliyetinde ve depo açma ve işletme maliyetlerinde miktara bağımlılık göz önüne alınmaktadır. Problem, doğrusal olmayan bir karma tamsayı programlama modeli olarak formüle edilerek çözümü için sezgisel arama tabanlı bir yaklaşım önerilmektedir. Önerilen yaklaşımın ikmal frekanslarını göz önüne almadan bulunacak çözüme göre üstünlüğü nümerik analizlerde gösterilmiştir.
Sağlık Sistemlerinde Gerçek Zamanlı Ekipman Takibinin Katkı Analizi ve Ekipman Seçim Algoritması
(TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2013) Demircan, Ece Arzu; Fescioğlu Ünver, Nilgün
Hospitals face financial losses due to mobile asset searchs and unbalanced asset utilizations which cause early depreciation of the assets. Real Time Location Systems (RTLS) decrease hospitals? equipment search time however hospitals abstain from investing in these technologies because they are not sure how much value will they gain by using this technology. In the literature, studies on analyzing value of RFID based real time location systems use limited amount of real data and cover a limited number of departments in hospitals. In addition, there are no studies on value contribution of an RTLS integrated decision support system in healthcare. The study presented in this thesis takes TOBB University of Economics and Technology Hospital as the case model. In this study, we developed models which represent hospital?s current situation, with RTLS integration, and with decision support system integrated RTLS. The decision support system proposed, balances asset utilization and distance while considering asset request?s urgency. Sensitivity analysis showed that the proposed algorithm behaves robust with different number of assets and demand levels. System comparisons showed that the algorithm?s performance is high. This study revealed that RFID integration improves system efficiency and reduces losses.
Genelleştirilmiş Yansıtan Bariyerli Ödüllü Yenileme Sürecinin Asimptotik Yöntemlerle İncelenmesi
(TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2011) Gever, Başak; Khaniyev, Tahir; Türkşen, İ. Burhan
In this study, a generalized renewal reward process with reflecting barrier is considered and probability characteristics of the process is investigated by analytic and asymptotic methods in both crisp logic and fuzzy logic. In the first part of the study, the process is constructed mathematically and its finite dimensional distributions are examined. Then, the three important boundary functionals are defined and the first four moments of these boundary functionals are calculated. Later, under some conditions the ergodicity of the process is proved and the exact expression of ergodic distribution of the process is obtained. Moreover, the weak convergence theorem for the ergodic distribution of the process is proved and the explicit form of the limit distribution of the process is found. Besides, it is shown that the obtained limit distribution is a residual waiting time distribution. At the end of the first part, the exact form of the moments of the ergodic distribution is obtained. In some important cases (in the cases of Exponential, Erlang and Rayleigh distributions), the asymptotic expansions of the first four moments with the explicit coefficients are written. In the second part of the study, when the random variables expressed demands, having Exponential, Gama, Erlang and Weibull distributions with a fuzzy parameter, the ergodic distribution of the process is examined. After that, the fuzzy characteristics of the ergodic distribution are investigated and the explicit forms of these characteristics are obtained.
Aras Kargo Ankara Bölgesi Ana Transfer Merkezi Çizelgelemesi ve Araç Çıkış Zamanları Koordinasyonu
(TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2010) Dikmen, Onur; Ertoğral, Kadir
The problems related to parcel delivery have started receiving attention in the literature in recent years. Determination of the vehicle routes for desired service levels, network design, consolidation decisions, operational planning of transfer centers are commonly studied problems. This study addresses the coordination of the vehicle departure times from branches and the scheduling of the inbound vehicles to unloading gates at a central cross docking terminal of Aras Kargo. The objective is to maximize the weighted sum of vehicle departure times. The main constraint is to finish up the unloading operation of all vehicles until a target completion time. Integer programming is used for modeling the problem. The mathematical model, which is developed for different confidence levels, is based on a previously proposed model for the parallel machine scheduling problem. Because of the complexity of the problem, a two-phase heuristic approach is proposed. The heuristic approach first solves the assignment problem of vehicles to unloading gates using the linear relaxation of the model, and then it addresses the scheduling problem for each door separately. The efficiency of the heuristic approach is shown by numerical experiments. Additionally, for the purpose of observing the effects of uncertainty in the system and including the dynamic structure of the queue formation, a simulation model is developed. Using the simulation model, the effects of delays on truck departure times, optimization of the truck departure times, the increase in demand and relevant door assignment alternatives are examined. The results of the mathematical and simulation model are compared with each other as well.
Akıllı Adapte Olabilen ve Terör Amaçlı Saldırılar Düzenleyen Düşmana Karşı Eldeki Kaynakların Optimal Kullanımının Oyun Kuramı Ekseninde İncelenmesi
(TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2012) Birihan, Hasan Tugay; Bakır, Niyazi Onur
Terrorism has recently reached the international extents, terrorist organizations have started to target more countries to achieve their political aims in global scale. Threatened countries are obliged to defend the targets within their territory for their economic interests and societal psychology. In this study, we examined the problem of defending these targets within the framework of economic measures. Defending these targets is so costly that for decreasing the cost of defending and the risk, analytical approach is required. Game-Theory is one the most effective approach used for the enemies adapting in accordance to their targets. Government?s aim is prevent terrorist attacks within their territory or minimizing the loss in the terrorist attack. In this government-terrorist game, we assume that attacker and the defender do not move simultaneously. The State primarily allocates security resources to targets that to be protected. On the other side, the terrorist observes the state and carries out terrorist attacks.In this study a model with two players, two potential targets in the government?s territory and analyzing the possibility of attack on this targets was established. Bayesian approach was used on the gain of the attacker and loss function of defender was defined. By using this model, it is aimed to investigate the worth of intelligence and its effect on decisions to be made.
Robotik hücrelerde hat dengeleme
(TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2012) Üstünol, Sumru; Gültekin, Hakan
In this study, an m-machine robotic cell producing a single part type is considered. The loading and unloading of the machines and the material transportation between the machines are carried out by a single robot. It is assumed that a part requires a number of operations to be processed on the machines, which arehighly exible CNC machines. One of the exibilities that these machines possess is the capability of performing dierent operations as long as the required cutting tools are loaded on their tool magazines. Therefore, it is possible to process atask on one of several dierent alternative machines. The processing time of the pat on a machine is the sum of the individual processing times of the operations assigned to that machine. There are precedence relations between the operations. The aim is to determine the assignment of the operations to the machines and the 1-unit robot move cycle that minimize the cycle time, long run average time between the production of two consecutive parts. In this study, 1-unit cycles in which starting with an initial state, the robot loads and unloads each machine exactly once and returns back to the initial state, are considered. A mathematical programming based exact solution procedure as well as a heuristic algorithm is developed for this NP-Hard problem. The effectiveness of the heuristic algorithm is tested through an extensive computational study.
Tersine Lojistik Ağlarında Toplama Merkezleri için Yer Seçimi
(TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2013) Basmacı, Işıl; Alumur Alev, Sibel
In this thesis, we study collection center location problem for municipalities within reverse logistics networks. The aim of the problem is to determine the locations and the capacities of the collection centers through the planning horizon. For each time period, the decisions to be made include the location and the capacities of the collection centers, amounts of products to send from each generation point to each collection center and the amounts of products to send from each collection center to each firm. The problem has three objectives. The first one is to minimize total costs, second one is to distribute products fairly among different firms, and the third is to provide steady flow of products to each firm along the planning horizon. The problem is modeled as a multi-objective mixed integer programming formulation. An implementation of the problem is proposed for Ankara municipality within the context of waste of electrical and electronic equipment collection. Sensitivity analyses are presented to observe the effect of changes in the problem parameters on optimal solutions. The analyses include changes in the set-up costs and capacities, changes in the amount of returns and growth rate, and changes in the planning horizon. In addition, the solution potential of the model and the benefits of using a multi-period model as opposed to a static one are investigated.
Ardışık Hidroelektrik Santrallerden Oluşan Bir Sistemde Üretim Planlama ve Gün Öncesi Enerji Piyasasında Teklif Oluşturmak için Entegre Bir Optimizasyon Modeli ve Analizi
(TOBB ETÜ, 2021) Özbolat, Sevde Nur; Ertoğral, Kadir
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de elektriğe olan talep gün geçtikçe artmaktadır, bunun bir sonucu olarak yenilenebilir enerjiye olan ilgi ve yatırımlar da artmıştır. Türkiye'nin önemli enerji kaynaklarından biri olan hidroelektrik enerji, diğer enerji kaynakları ile karşılaştırıldığında daha kolay başlatılıp durdurulabilir bir yapıya sahiptir. Esnek ve kontrol edilebilir olduğundan üreticilere doğru zamanda üretim yapma fırsatı sağlamaktadır. Bu nedenle, Hidroelektrik Santraline sahip bir şirket sistemin durumunu göz önünde bulundurarak elektrik üretmek için en iyi zamana karar vererek gelirini artırabilir. Bu çalışmada, birden fazla enerji santraline sahip ardışık HES'lerden oluşan bir sistem için üretim çizelgeleme ve gün öncesi piyasasında teklif kararlarının verilmesi probleminin modellenip çözülmesi amaçlanmıştır. Matematiksel model, üretim modeli ve teklif modeli olarak iki ana kısmı içeren entegre bir modeldir. Literatürdeki diğer çalışmalardan farklı olarak bu entegre model üretim planlamada planlama ufkunu gün alıp saatlik bazda üretim miktarlarına karar verirken aynı zamanda gün öncesi enerji piyasasında yine saatlik miktar ve fiyat teklifleri de oluşturmaktadır. Üretim modeli kısmında santralin çalışabilme kapasiteleri ve rezervuardaki su miktarları dengesi dikkate alınmıştır. Teklif modelinde kullanılan piyasa takas fiyatları, fiziksel elektrik ticaretinin yapıldığı gün öncesi piyasasında günlük olarak saatlik bazda belirlenir. Piyasa katılımcıları için doğru teklif miktarı vermek önemlidir, çünkü piyasa fiyatının üzerinde olan teklifler kabul edilmez. Piyasa takas fiyatları (PTF) teklifler verildikten sonra belirlendiği için modelin PTF belirsizliği altında çözülmesi gerekmektedir. Bu yüzden, modelde kullanılmak üzere PTF tahminleri yapmak için bir tahmin modeli geliştirilmiştir. Bu tahmin modelinin hata payına dayalı olarak PTF'ler için senaryo bazlı bir çözüm elde edilmesi amaçlanmıştır. Gün içerisinde değişkenlik gösteren PTF değerleri için saatlik bazda olacak şekilde regresyon analizi yapılmıştır ve bulunan beklenen değer ve standart sapmaya göre farklı senaryolar üretilmiştir. Geliştirilen senaryo bazlı entegre modelin performansı sadece beklenen PTF değerleriyle çalışan entegre modelle ve problemin ilk önce üretim çizelgesine karar verilip sonra teklif optimizasyonu yapıldığı çözümleri ile karşılaştırılmıştır. Ayrıca tahmin hatasındaki artışın entegre optimizasyon modelinin performansına etkisini gösteren bir numerik çalışma yapılmıştır. Ek olarak seçilen parametrelerin değişiminin entegre modelin amaç fonksiyon değerini nasıl etkilediğini görmek için duyarlılık analizi yapılmıştır.
Bir Savunma Sanayii Firmasında Uçak Komponenti Montaj Hattı Dengeleme ve İşgücü Atama Problemi için Genetik Algoritma Uygulaması
(TOBB ETÜ, 2021) Kılıç, İrem; Hanalioğlu, Tahir; Erdebilli, Babek
Montaj hattı, belli bir büyüklükteki üretim kapasitesine sahip, nihai veya ara ürünlerin üretilmesi için gerekli operasyonların belirli bir sırayla gerçekleştirildiği iş istasyonlarından oluşan üretim yapısıdır. Montaj Hattı Dengeleme, üretimde gerçekleştirilmesi gereken operasyonlar arası öncelik ilişkisini sağlayacak şekilde, önceden belirlenen diğer kaynak, kapasite, işgücü, yerleşim gibi kısıtları göz önünde bulundurarak operasyonların farklı iş istasyonlarına atanması yaklaşımıdır. Bu çalışmada bir savunma sanayii firmasında tek modelli bir uçak komponenti montaj hattı ele alınmıştır. Operasyon süreleri zaman etüdü çalışmaları ile ölçülmüştür ve uygulama kapsamında deterministik olarak kabul edilmiştir. Yapılan iş etüdü çalışmaları ile ele alınan tek modelli uçak komponenti montaj hattında gerçekleştirilecek operasyonların hangi sıra ile gerçekleştirileceği bilgisi elde edilmiştir.Montaj hatlarının tasarımı ve dengelenmesi başta otomotiv olmak üzere, beyaz eşya ve elektronik sektöründe de üretim verimliliği açısından oldukça önemlidir. Uçak komponenti montaj hattı, diğer sektörlerdeki montaj hatlarından farklı olarak daha fazla emek yoğunluklu çalışmaktadır. İşgücü atamasının verimliliği arttıracak şekilde yapılması kritik öneme sahiptir. Her bir operasyon için farklı araç/gereçlerei, takımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kısıt ile birlikte her montaj operasyonunun her montaj istasyonunda gerçekleştirilemeyeceği bilinmektedir. Çalışmada konu alınan tek modelli uçak komponenti montaj hattında, montaj hattı dengeleme ve işgücü atama problemi için yapılan uygulamada her bir operasyon ve her bir operasyonun gerçekleştirilebileceği potansiyel montaj istasyonları kısıt olarak yansıtılmıştır. Firmanın ele alınan uçak komponenti montaj hattı için ayıracağı işgücü ve bütçe önceden belirlenmiş olup kısıt olarak uygulamaya yansıtılmıştır. Operasyon sürelerinin operasyonu gerçekleştiren operatörün beceri seviyesiyle ilişkili olarak farklılık göstermesi dikkate alındığında problem için bütçe kısıtlı montaj hattı çevrim süresi minimizasyonu amaçlayan bir matematiksel model geliştirilmiştir. Belirlenen kısıtlar ve varsayımlar göz önünde bulundurularak, görevler arası öncelik ilişkisi sağlanacak şekilde, çevrim süresi minimizasyonu hedefleyen matematiksel modelin doğruluğu küçük boyutlardaki problem verileriyle GAMS programında modellenerek test edilmiş ve en iyi çözüm elde edilmiştir. Büyük boyuttaki gerçek hayat verileri, Python 3.7.6 programı aracılığıyla geliştirilen genetik algoritma ile uygun çözüme ulaşılmıştır. Böylelikle minimum çevrim süresi hedeflenen uçak komponenti montaj hattında, hangi istasyonda hangi operasyonunun çalışılacağı ve hangi operasyonda hangi operatörün çalışacağı belirlenmiştir.

Browse

Recent Submissions